Bij het schrijven van het Het Boschhuis speelden foto’s een belangrijke rol. Al ontbreken ze in het boek. “Ik mis die foto’s eigenlijk.” wordt soms gezegd. Dan verwijs ik naar mijn website. Daar schrijf ik geregeld over de familie en plaats foto’s. In april en mei bijvoorbeeld. Met mijn uitgever sprak ik uitgebreid over de vraag wel of geen foto’s. De voornaamste reden ze niet te plaatsen was dat ik wil dat de lezer zichzelf een voorstelling maakt van de hoofdpersonen. Misschien, dacht ik later, had het me ook wat lui gemaakt in mijn beschrijvingen. De lezer zou zich immers aan de hand van de foto’s toch wel een beeld kunnen vormen van Jannetje, Juul, Frans Jan. Het ontbreken van foto’s maakte het schrijven, denk ik, uitdagender.

Keukentafeltje

Toch waren die foto’s belangrijk. Ik gebruikte ze als materiaal bij het schrijven.Hoe belangrijk mijn nichtje Lies Stijker-Klaij in deze was meld ik al in het dankwoord. Lies verzamelde die fantatsische laat negentiende eeuwse foto’s. Ik heb eindeloos gekeken naar de gelaatstrekken van overgrootvader Frans Jan. Zoals hij daar in Muiderberg met wat kameraden en een oom aan dat tafeltje zit. In een wat wonderlijke setting. Het lijkt een keukentafeltje. De heren zijn buiten neergezet, het moet rond 1870 zijn geweest, over lampen beschikt de fotograaf niet. Frans Jan heeft iets afwachtends, lijkt wat gesloten. Ik gebruikte die observatie bij het me in leven in zijn karakter. Veel later, als hij terug is in Nederland heeft hij diezelfde houding. Maar dan is hij ziek en versleten. Een vroeg-oude afgeleefde man is hij op die zeldzame familiefoto voor het huis aan de Eikenlaan.

Verstandshuwelijk

En dan was er nog die foto uit Deli waarop hij te zien is met zijn collega’s. Ik kon er geen genoeg van krijgen en ontdekte steeds weer nieuwe details. De fles op tafel, de bedienden achter de mannen. De gezichten: er is al flink ingenomen. Ook hier dat licht superieure van Ter Beek. Heeft hij net bij de notaris zijn huwelijk geregeld? Met dat zeventienjarige meisje Post dat duizenden kilometers verderop meedraait in een huishouding en zwoegt op het land? De foto’s van de twee samen hebben ook iets merkwaardigs. Ze kijken elkaar niet aan. Het verstandshuwelijk ligt er duimen dik bovenop. Vreemden van elkaar. De foto is genomen in 1883 toen de overeenkomst was gesloten en dat strenge meisje wist dat ze die reis zou maken naar de Oost.

Stadsarchief Amsterdam

Zoals die familiefoto’s informatie leverden en inspireerden deden foto’s uit het archief dat ook. Die geweldige beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam bijvoorbeeld. Ik gebruikte hun foto’s om, naast wat ik las, me een beeld te vormen van dat Amsterdam van 1883 waar Frans Jan, moe van zijn reis en gefrustreerd over wat hij in het welvarende moederland aantreft, de zinnen verzet. Ik zocht naar het Amsterdam van zijn jeugd. Bekeek tot in detail de ongelooflijk scherpe opnames van het interieur van kelderwoningen. Het veranderende straatbeeld. De grachten die werden gedempt. Ik herinner me nog de ontdekking op die foto van de oostzijde van het Damrak toen ik daar links in beeld ineens die jongetjes ontdekte. Ze deden wat kinderen altijd doen. Ze zetten de omstandigheden naar hun hand en bouwden in de pas drooggelegde gracht een zandkasteel. Alsof dat stukje van het beeld gisteren gemaakt is. Ik vond foto’s van de Wereldtentoonstelling. Die als achtergrondinformatie zo goed te combineren waren met wat ik las over dat spektakel.

Jacob Olie

En natuurlijk heeft het Stadsarchief foto’s van het Muiderberg uit de jeugd van Jannetje. Ik kom foto’s tegen van een fotograaf die een auto als decorstuk gebruikte. Ik herken het voertuig! Ook mijn achternichtjes en mijn tante Corrie (links op de foto hieronder) zijn er in gefotografeerd, in datzelfde Muiderberg. De grote Jacob Olie fotografeerde de trekvaart en het strand. Op de voorgrond staan Aagje en Jan. Ze kijken in de lens van hun vader. De kinderen Olie, voor een dagje aan het water. Ik herken de omgeving. Iets eerder zijn daar mijn overgrootmoeder en haar zus gefotografeerd. Het is een van mijn favoriete foto’s uit de familiecollectie. Die dromerige meisjes bij de Zuiderzee. Op de drempel van de volwassenheid.