Over de laatste ontwikkelingen rond de zoektocht zie het naschrift.

“Je zult waarschijnlijk wel begrepen hebben wat er in de laatste tijd gebeurd is…”
Het zijn zorgvuldig gekozen woorden uit een afscheidsbrief. De familie voor wie de brief was bestemd las hem nooit.
Hopelijk gebeurt dat alsnog dankzij een oproep van Omroep Gelderland.

Gratieverzoek

De schrijver van de afscheidsbrief heeft een gratieverzoek ingediend, maar het is afgewezen. Wat dat betekent voor zijn vrouw begrijpt hij: “Lieve Mien, het zal een zware boodschap voor je zijn maar ik kan de weg niet anders voor je maken.”

Ze zal achterblijven met hun twee kinderen. Pieter en Gradi.

De brief is gevonden in een kast in een boerderij in Dinxperlo.
Ik vermoed te weten waar de schrijver werd omgebracht.
Hij behoorde, denk ik, tot de verzetsmensen die op 3 mei 1942 in het Duitse concentratiekamp Sachsenhausen door de nazi’s werden geëxecuteerd.

Met die wetenschap moet er toch iemand zijn die kan reconstrueren wie de vader is van Pieter en Gradi . Twee kinderen die op 3 mei 1942 hun vader verloren.

Het OD Proces

De echtgenoot en vader van twee kinderen was, denk ik, één van de veroordeelden van het OD proces. Het waren mannen die tot een uitzonderlijke categorie behoorden. Die van het vroege verzet: officieren van het Nederlandse leger, meest lid van de OD, de Ordedienst, studenten, leden van de Mekel Groep en de Groep Schoemaker.
Na een kort proces werden ze ter dood veroordeeld. Zoals de briefschrijver het sober en met mededogen voor zijn vrouw formuleert:
“Je zult waarschijnlijk wel begrepen hebben wat er in de laatste tijd gebeurd is, en op 11 April j.l. is het vonnis tegen mij uitgesproken …”

De veroordeelden waren dappere mensen. Geen mannen die toen de oorlog ten einde liep, de geallieerden naderden, vrijwel alle joden waren weggevoerd en vermoord nog eens in verzet kwamen.
Het waren verzetsmensen van het eerste uur.

Sachsenhausen

Ik stuitte op het OD proces toen ik onderzoek deed voor mijn boek Het Boschhuis. Die enorme rij namen en de details van de moord verbijsterden me. Ik las over het proces, de deportatie naar het oosten, over Sachsenhausen waar ze zijn omgebracht.

Nu Omroep Gelderland zich inzet de naam van de schrijver van de brief te achterhalen herlees ik de geschiedenis en maak kennis met nieuwe verhalen. Zoals dat van A M de Bussy – van der Lelie  die voor ze pleitte, met ze sprak en door de bezetters voor de onmenselijke keuze werd gesteld één man uit de groep te kiezen die dankzij haar voorspraak gespaard zou worden. Ze heeft niet gekozen en zal die satanische keuze waarvoor ze werd gesteld waarschijnlijk haar hele leven met zich hebben meegedragen.

 

Ordedienst

 

In Het Boschhuis schrijf ik over een van de mannen uit die lange lijst namen. Jhr Twiss Quarles van Ufford (Utrecht, 1889)
Mijn oud-oom Hendrik ter Beek leerde hem kennen toen ze samen in de Eerste Wereldoorlog in Brabant bij de artillerie zaten:
“Twiss Quarles van Ufford zat bij de landelijke verzetsgroep die de verwarrende naam Ordedienst droeg. De kort na de Duitse inval opgerichte ondergrondse organisatie bundelde plaatselijke verzetsinitiatieven. De naam verwees naar het aanvankelijke doel: de orde bewaren na het –spoedig te verwachten- vertrek van de bezetter. Onder de leden van de organisatie zaten veel officieren. Op 8 augustus ontving Twiss Quarles van Ufford in zijn huis op landgoed Beukenburg in Groenekan de oprichter van de Ordedienst Johan Westerveld. Bij die ontmoeting was ook Pim Boellaard, die ‘stadscommandant’ van Utrecht werd.” (uit Het Boschhuis)

In de bezetting communiceerden Twiss en Ter Beek met elkaar door middel van codebriefjes die steeds door een koerier werden afgeleverd. Ik vond afschriften van die briefjes.
“Koerier Krijnen keerde met het briefje terug naar Naarden, want toen hij in Groenekan aankwam bleek John Edward Willem Twiss Quarles van Ufford door de Duitsers te zijn gearresteerd. Hendrik was er kapot van en reisde naar Den Haag , om bij niemand minder dan Seyss-Inquart te pleiten voor vrijlating van zij vriend. Het mocht niet baten.”

 

Hoe de schrijver van de brief te vinden is?

De schrijver is een gelovig, lid van een kerkgenootschap waarschijnlijk. Uit de brief, zo lees ik op de site van Omroep Gelderland, is op te maken dat het om een iemand gaat die tussen 1935 en 1942 vader werd. Hij zal dus waarschijnlijk eind twintig begin dertig zijn geweest? Dat betekent dat van de lijst al een aantal namen afvalt.
Hij schrijft aan “Mien”. Mogelijk was haar officiële naam Wilhelmina of een variant?
Dan de namen Pieter en Gradi. Ik neem aan dat het zijn kinderen zijn en dacht aanvankelijk dat het om een jongen en een meisje gaat. Maar, zo bleek mij, Gradi kan ook een jongensnaam zijn, de verkleining van Gradus of Gerard of Gerardus.

En zo lees ik de lijst met namen van de mannen van het Proces der 72 nog eens door. Hoe goed zou het zijn als al die die verzetsmensen een gezicht krijgen. Met dit wikipedia artikel is er al een eerste aanzet toe gedaan. Een site, zoals deze, zou als voorbeeld kunnen dienen. Daarop worden alle verzetsmensen beschreven die liggen begraven op de Erebegraafplaats in Bloemendaal.
En misschien dat wij binnenkort weten of een van de mannen de schrijver is van die in Dinxperlo gevonden brief. Een man die in het zicht van de dood vooral zijn naasten in gedachten had.
“Ten eerste denk ik aan het allerliefste wat mij op aarde was, aan mijn liefste Vrouw, Pieter en Gradi..”

Het lijkt er op dat te achterhalen is wie de briefschrijver was. De familie heeft de brief destijds, anders dan werd gedacht, wel ontvangen. Dat valt op te maken uit een reactie op de oproep van Omroep Gelderland.

Afschriften van de brief zouden na 1945 in kleine kring zijn verspreid.

Er is tenminste een andere afscheidsbrief bekend van de slachtoffers van het hierboven genoemde OD proces. NIOD medewerker Hubert Berkhout schreef er een prachtig blog over en citeert uit de brief van de op 3 mei 1943 in Sachsenhausen omgebrachte verzetsman Kornelis Brandes.