Bij het schrijven van ‘Het uiterste der zee’ waren foto’s van groot belang. Maar soms was de vraag: wie zijn die mensen op de foto?
Zoals bij die opname die vlak voor de oorlog op het Nassauplein in Groningen werd gemaakt. Naast Mies Nieweg-Wolf (1914-1955), één van de hoofdpersonen uit mijn boek, zijn drie jonge mensen te zien. Sara (1941), de dochter van Mies, vermoedde dat het bevriende buren waren. Ik ging op zoek.
Journalist Theo Jongedijk beschrijft wat mijn onderzoek voor hem betekende.
(Ik was trouwens met mijn zoektocht net op tijd. De link met de andere personen kon ik leggen dankzij een foto uit de Beeldbank van het Haags Gemeentearchief. De instelling heeft die inmiddels verwijderd na een uitspraak van de kantonrechter in Leiden. Veel archieven vrezen auteursrechtelijke kwesties. Delen van hun collectie zijn alleen nog in het archief zelf raadpleegbaar. Mijn zoektocht was door die uitspraak een stuk lastiger geworden en had me in ieder geval had een retourtje Den Haag gekost.)
VERTREKPUNT NASSAUPLEIN
(door Theo Jongedijk)
Mijn grootvader was Piet Jongedijk, commies bij de douane in Delfzijl en in de jaren voor de Tweede Wereldoorlog woonachtig aan het Nassauplein 5A in Groningen. In die stad was hij ook gemeenteraadslid voor de Christelijk Historische Unie (CHU).
Ik heb hem niet gekend. ‘Opa Piet’ was al overleden toen ik in 1951 werd geboren. Zijn oudste zoon was Jacob Willem Jongedijk, roepnaam Jaap, mijn vader.
Vader Jaap begon in de jaren dertig zijn journalistieke loopbaan bij het Nieuwsblad van het Noorden, voorloper van het Dagblad. Hij overleed in juni 1977 samen met mijn moeder – veel te jong – bij een verkeersongeval in Finland. Ik was toen pas 26 jaar en heb vader Jaap – die ook mijn journalistieke leermeester was – dus maar relatief kort gekend.
Op Nassauplein 5, de benedenverdieping, woonde van 1935 tot 1939 het joodse gezin Wolf. Mies, de jongste dochter uit dit gezin, speelt een belangrijke rol in het onlangs verschenen boek ‘Het uiterste der zee’ van schrijfster en NOS-verslaggever Pauline Broekema. Vlak voor de inval van de Duitsers trouwt Mies Wolf met Meijer Nieweg. In 1941 wordt hun dochtertje Sara geboren. Een jaar later wordt Meijer weggevoerd en duiken moeder en kind gescheiden van elkaar onder in Friesland.
Dit verhaal over ‘het Nassauplein’, over mijn grootvader Piet en mijn vader Jaap, begint voor mij in maart 2016. Dan is Pauline al twee jaar bezig met research voor haar boek waarvoor de herinneringen en het onderzoek van Sara Kirby-Nieweg de basis vormen. Sara legt Pauline een foto voor uit de nalatenschap van haar moeder en genomen op het Nassauplein in Groningen. Haar moeder staat er op, met twee onbekende jongemannen en een jonge vrouw. Wie zijn zij? Misschien bevriende buren?
Pauline heeft een adressenboek van de stad Groningen uit 1938 en daaruit blijkt dat op Nassauplein 5a een familie Jongedijk woonde. Ze zoekt verder en vindt in de Beeldbank van het Haags Gemeentearchief een foto van hoofdredacteur Jaap Jongedijk van het liberale dagblad Het Vaderland, hij lijkt op de jongeman met het zwarte haar op de voorgrond van de vooroorlogse foto. Ze zoekt verder en vermoedt dat hij de vader is van een oud-collega van haar man. En zo komt ze bij mij terecht.
Het is maart 2016 als ik een e-mail krijg van Pauline Broekema. Is de jongeman op de foto inderdaad mijn vader? Het klopt, hij is het, ik herken hem. Enkele maanden later treffen we elkaar bij mijn nicht Ella. Beiden krijgen we een kopie van de foto, eind jaren dertig genomen in het portiek van de nummers 5 en 5A aan het Nassauplein in Groningen. Ella ziet rechts op de foto haar moeder Truus; ik kijk mijn vader Jaap, die in het midden zit, recht in de ogen. Samen met de moeder van Sara en mijn oom Piet zijn ze gefotografeerd.
In het prachtige boek ‘Het uiterste der Zee’ is voor een ontdekking als deze geen plaats vrijgemaakt. Datzelfde geldt voor veel andere stukjes van de omvangrijke familielegpuzzel die Pauline Broekema na vier jaar van journalistieke volharding wist te voltooien om de lezer van begin tot eind te kunnen boeien met een uiterst aangrijpend verhaal.
De schrijfster deed veel meer dan onderzoeken en schrijven. Met haar boek wist ze in een aantal gevallen familie- en vriendschapsbanden te herstellen of voor het eerst bij elkaar te brengen. Banden die anders voor altijd verloren zouden zijn gegaan.
